[ Arakatu gatzagak ]
Gesaltza Añana:
Ondarea eta paisaia
Gesaltza Añana mila urte baino gehiagoko historia duen herria da, bere gatzagengatik ezaguna, antzinako garaietatik aberastasun iturri izan direnak.
Munduan bakarrak diren gatzaga horiek artisau erara ustiatzen dira erromatarren garaitik, eta, gaur egun, paisaia harrigarri hori bisita dezakezu.
Zanbranatarren Jauregia Herran
Zambrana-Herrandarren jauregiko etxe nagusia Gesaltza Añanako (Araba) herrigunean dago, Carrera kaleko 18. zenbakiaren parean. 2008an kultura-ondasun izendatu zuten, monumentu kategoriarekin.
XVII. mendeko jauregi barroko bikaina da, eta bere traza konposizio-kalitateagatik nabarmentzen da.
1695ean eraikitzen hasi ziren Pedro de Zambrana jaunaren ekimenez, Koroak Añanako Gatzagako Errege Erreginen Administratzaile izendatu zuena. Jauregia eraikitzea boterearen gauzatzea da, familiak duen garrantzia politiko, ekonomiko eta sozialaren sinbolo gisa. Botere hori, ezinbestean, gatz-ustiapenaren kudeaketari lotuta dago, eta XVIII. eta XIX. mendeetan zehar izan zuen goraldia biziko du.
1792an Zambrana familia Herrandarrekin, beste leinu boteretsu batekin, elkartu zen Maria Matea Zambrana, jauregiaren oinordeko bakarra, Gregorio Urbano Felipe Herran eta Hurtado de Corcuerarekin ezkondu zenean.
Zaharberritze zientifikoko proiektu baten ondoren, 2024tik aurrera ikus daitezke bere egoitzetako batzuk.
Jauregiaren ahotsean haren gelak zeharkatzen dituzun bitartean, goraldi, distira, gainbehera eta berpizkundeko istorioak ezagutuko dituzu, honek bizi izan dituen garai ezberdinetara eramango zaituztenak.
Hurrengo web orrian bisita egiteko hitzordua eska daiteke.
Kontaktua: info@palaciozambranaherran.es
https://palaciozambranaherran.es/
Gesaltza Añanako harresiak
Gesaltza Añanako jatorrizko foruaren desagerpenak hainbat arazo kronologiko eragin baditu ere, tradizioz onartzen da Aragoiko errege Alfonso I.ak, "El Batallador" izenekoak, sortu zuela XII. mendearen hasieran. Horren azaleratze goiztiarra ordura arte herrixka txikietan sakabanatuta zegoen populazio baten administrazio-kontrolerako tresna izan zen, nahiz eta erregearen interes nagusia gatzaren ustiapenak sortzen zituen errenta garrantzitsuen gaineko kontrol zuzena egitea izan. Hiribildu berria fundatzeko aukeratutako kokalekua iparraldetik gatz harana menderatzen duen muinoa izan zen, gatzagak kontrolatzeko eta biztanleak babesteko baldintza orografiko eta defentsibo egokienak betetzen baitzituen.
Hiribilduaren harresia espresuki aipatzen duen lehen dokumentu-erreferentzia 1293koa da, baina egindako azken ikerketek emandako datuek harresiaren eraikuntza gutxienez XII. mendera arte goratzea ahalbidetzen dute, hiribilduaren sorrerarekin batera. Barruti gotortuak muinoaren gainean 500 metro inguruko perimetro harresitua zegoen, zirkuluerdi-formako 2 '5 metroko diametroa zuten dorreek markaturik eta 11,5 metroko tarte erregularretan bananduta. Ikerketen egungo egoerari esker, hiribildura sartzeko hiru ate proposatu daitezke: horietako bi harresiaren trazaduraren hego-ekialdeko isurialdean, Merkatuko Atea eta egungo Udalaren atzean dagoen beste bat, eta beste bat iparralderago, Tutuko Atea izenekoa.
Erdi Aroa igaro ondoren, eta ingurua baketzearen ondorioz, harresiak pixkanaka galdu zuen defentsa-funtzionaltasuna. Horren ondorioz, harresi-barrutiak babestutako eremua abandonatu egin zen pixkanaka, harresiz kanpoko hirigintza berri baten mesedetan, gatz-ustiapenera hurbiltzeko. Muinoa bertan behera uztearen ondorioz, harresiaren mantentze-lanak galduz joan ziren, etxe berriak hesiaren hormen gainean finkatzen hasi ziren, eta eraikin berrietan erabiltzeko eraikuntza-materiala erostea edo lapurtzea sistematizatu zen. Harresiaren galera materiala areagotu egin zen XIX. mendetik aurrera, Independentzia Gerrak markatuta. Gatazka horren ondorioz, harresi-barrutiak kalte handiak jasan zituen, besteak beste, San Kristobal eliza eta "24 etxe hesiaren auzoan" galdu ziren, eta orain arte kontserbatutako harresi-altxaeren zati bat eraitsien hondakindegiaren azpian lurperatuta eta muinoaren hirigintza-berrantolaketaren ondorioz amortizatuta geratu ziren.
Hondakinak pixkanaka ezkutatzearen ondorioz, XX. mendearen amaieran Gesaltza-Añanako Hiribilduaren harresia ia desagertutzat jotzen zen, harik eta XXI. mendean hainbat ikerketa arkeologiko eta historiko-eraikitzaile egin ziren arte, eta, horiei esker, argitara atera eta aztertu ahal izan dira bertako hondakin asko eta jatorrizko trazadura. 2020. urteaz geroztik, Añanako Udala lanean ari da harresi-esparruaren balioa nabarmentzeko eta ingurua lehengoratzeko.
Ozpiñatarren jauregia
Gesaltza Añanaz hitz egitea historiaz hitz egitea da.
Añanako udalerrian (Araba), Gatz Haranean, XVII. mendeko Erdi Aroko jauregi-etxea dago, Ozpinen Jauregia ere deitua.
Landa Hotel – Jatetxe eder bihurtu dute gaur egun, eta Erdi Aroko arkitektura-esentzia osoa gordetzen du: diseinuen fusioa barnealdean eta Gesaltza Añanako ikuspegi pribilegiatuak. Oinplano angeluzuzena eta hiru solairu dituen etxe exentua da, lorategi eta baratze batez inguratuta dagoena.
Harlangaitzez eta harlanduz eraikia, errementaritza-lanaren kalitatea nabarmentzen da, barandetan, burdin sareetan, karteletan eta ate nagusian irudikatua, baita zurarena ere portadan, teilatu-hegaletan eta barnealdean.
Fatxada nagusian, balkoi luze ikusgarri batek zeharkatzen du erdiko solairua.
Miguel Tuesta plaza
Miguel Tuesta plaza Gesaltza Añanaren bihotza da, bizitzaz eta tradizioz beteriko gunea.
Arkitektura historikoz inguratuta eta Gatz Haranera begira, tokiko kulturaz gozatzeko topagune ezin hobea da. Paseatu, lasaitu eta sentitu gure herriaren benetako espiritua leku enblematiko honetan.
Villaconeseko Santa Maria eliza
Gesaltza Añanako parrokia-eliza Muera ibaiaren ondoan dago, eta hainbat garaitako historiagatik eta arkitekturagatik nabarmentzen da.
Oinplano angeluzuzena eta gurutze latindarra ditu, eta harlangaitza eta harlandua, Erdi Aroko elementuekin eta elementu barrokoekin konbinatzen ditu.
1700-1701 urteen artean eraikitako dorrea ez dator bat tenpluaren sinpletasunarekin.
Barruan, Andra Mariaren irudia (XIV. mendekoa), erretaula nagusi errenazentista eta beste barroko batzuk nabarmentzen dira.
Ermita zaharren irudiak ere baditu, eta 1978an zaharberritu zuten.
Gesaltza Añanako Gatz Harana
Gure egungo ikuspegitik, ia ulertezina da hain produktu ugaria eta merkea den gatzak historikoki ematen zaion garrantzia izatea. Kontuan izan behar da gatza ezinbestekoa zela eta dela prozesu industrial askotan eta gizakien eta animalien elikaduran, eta are gehiago hotz industriala oraindik garatu gabe zegoenean, elikagaiak egoera onean mantentzeko metodorik eraginkorrenetako bat baitzen.
Gatzak eragin ditu behartutako gerra eta bakeak, heriotzak eta goratzeak, aberastasunak eta pobrezak, herri eta hirien sorrera eta suntsipena, eta, nola ez, gutizia, baina baita gizakiaren pozak ere. Gatz Harana gatzaren historiaren adibide adierazgarrienetako bat da mundu mailan, antzinatik "urre zuri" bezala ezagutzen dena. Natura gatzun iturburuen sorrerak bere inguru hurbilean milaka urtetan zehar etengabe populazio garrantzitsu bat garatzea eragin du, gatzaren ekoizpenaren inguruan oinarrituz, gaur egun arte garai historiko bakoitzeko baldintza eta berezitasunetara egokitzen jakin duena.
Ezagutu gatz harana eta esperientzia paregabeaz gozatuko duzu: munduko multzo arkitektoniko, paisajistiko, arkeologiko, geologiko eta historiko berezienetako bat bisitatu eta ezagutuko duzu.
BISITA GIDATUAK
Errege kalea 32. PK: 01426 Gesaltza-Añana (Araba)
Erreserbak egiteko telefonoa: +34 945 351 111
Kontsulta eta erreserben e-maila: reservas@vallesalado.eus